زبان بلوچی

برخی ازمحققان ، زبان بلوچى را یکى از لهجه‏ هاى قدیم زبان فارسى دانسته ‏اند. متأسفانه دانشمندان زبان شناس تا کنون در باره زبان بلوچى به تحقیق و تتبّع نپرداخته‏ و کتابى تألیف نکرده‏ اند. در عوض جهانگردان ، مأموران سیاسى درخصوص اوضاع بلوچستان کتابهاى مختلفی انتشار داده ‏اند. بطوریکه تعداد این کتابها، بنا به فهرستى که در دایرة المعارف اسلامى آمده از ۶۰ جلد تجاوز می ‏کند.

انگلیسیها یک قرن پیش مطالعات و تحقیقات لازم را در مورد بلوچستان انجام داده و گرامر بلوچى را هم به طبع رسانیده ‏اند. مطالعات تاریخى زبان فارسى نشان میدهد که زبان فارسى امروزى و زبان بلوچى هر دو دنباله بلافصل زبان « فارسى میانه»  هستند. عنوان کردن زبان بلوچى به عنوان گویشى از «فارسى میانه» چندان از راه صواب به دور نیست. اما دانستن آن در زمره گویشى از گویشهاى فارسى امروزى (فارسى نو) منطقى به نظر نمى‏رسد، چون درک زبانهاى فارسى و بلوچى امروزى براى سخنوران این دو زبان بدون آموزش، امکان پذیر نیست. با نگاهى دقیق تردرمی ‏یابیم که نزدیکترین زبان درحال حاضر به زبان بلوچى «زبان فارسى» است، چنانچه در زبان بلوچى با مشکلاتى مواجه شویم، منطقى تر آن است که چاره آن را در زبان فارسى بجوییم و در صورت برخورد با مشکلات در زبان فارسى از زبان بلوچى کمک بگیریم.

زبان بلوچى یکى از لهجه‏ هاى زبان فارسى قدیم است که از ریشه اوستایى و پهلوى الهام می ‏گیرد و به لحاظ تماس کمتر مردم بلوچ با مردم سایر مناطق ایران که ناشى از دورى منطقه بوده است، به خوبى حفظ شده و اصالت خود را از دست نداده است و در بسیارى موارد، بخصوص از نظرکاربرد و حروف در کلمات و اصوات در لغات، خلوص و قدمت خاص خود را دارد.

زبان بلوچى امروز، ترکیبى از فارسى قدیم و فارسى جدید می ‏باشد. علاوه بر آن لغات هندى و اردو وعربی و پشتو درزبان بلوچی رخنه کرده و در پاره‏اى از موارد لغات انگلیسى در زبان بلوچى نیز وارد شده است و آن به لحاظ تسلط انگلیسیها بر بلوچستان و اقامت طویل المدت انگلیسى درهندوپاکستان  می ‏باشد که زبان بلوچی نیزازگزندآنها درامان نبوده است.

به عقیده بعضی ازصاحب نظران زبان بلوچها از قدیمی‏ترین زبانهاى جهان و بى تردید متعلّق به پیش از «دوره میانه» است و به تحقیق زبانى که کتیبه بیستون را بدان نوشته بودند، با تفاوت هاى اندکى، همین زبان بلوچى است که اکنون در بلوچستان متداول؛ و از لحاظ موسیقى درونى کلمات در میان زبانها و لهجه‏ هاى رایج در ایران، دُرّى یگانه است. این زبان به پهلوى اوایل عصر ساسانى نزدیکتر است.

در حال حاضر زبان بلوچى درایران با دو شعبه بزرگ : بلوچى شمالى یا سرحدّى و بلوچى جنوبى یا مکرانی  جارى است. لازم به توضیح است که به علت وسیع بودن سرزمین بلوچستان و عدم ارتباطات نواحى پراکنده آن ، لهجه ‏هاى گوناگونى در آن رواج دارد. بطوریکه امروزه یک بلوچ زاهدانى نمی ‏تواند زبان یک بلوچ «سربازی» یا «دشتیارى» را بفهمد چنین امرى در سایر جاها نیز صدق مى‏کند. بلوچى شمالى بیشتر تحت تأثیر لغات زبان فارسى قرار گرفته است و برعکس بلوچى جنوبى بیشتر متأثر از لغات انگلیسى و اردو مى‏باشد.

آقاى آموزگاررئیس سابق فرهنگ سروان مى‏نویسد: «مشکل بزرگ در راه تحقیقات مربوط به زبان بلوچى این بود که نتوانستم قاعده و دستور واحدى براى صرف و تغییر شکل یافتن در زمانهاى ماضى و مضارع بدست آورم. هر فعل به صورتى صرف میشود و تابع قانون معینى نیست و شبیه به افعال بى قاعده انگلیسى است، و دیگر آنکه، لغات و مفاهیم هر دهکده‏اى متفاوت با دهکده دیگرى بود و این خود مستلزم صرف وقت بسیار است تا یک نفر غیر بلوچ بتواند تغییرات و تفاوتها را تشخیص داده ومتوجه گردد».