موقعیت جغرافیایی و وسعت شهرستان چابهار با مساحتی حدود 17155 کیلومتر مربع در منتهی الیه جنوب شرقی ايران در کنار آبهای گرم دریا عمان واقيانوس هند قرار گرفته است. این شهرستان از جانب شمال به شهرستانهای ایرانشهر و نيكشهر و از جنوب به دریای عمان و از شرق به پاکستان و از غرب به استانهای کرمان و هرمزگان محدود می باشد. بندر چابهار-مرکزشهرستان- با وسعتی بالغ بر 11 کیلومترمربع در ارتفاع 7 متر از سطح دریا قرارگرفته است و در 60 درجه و 37 دقیقه طول شرقی و 25 درجه و 17 دقیقه عرض شمالی قرار دارد. فاصله هوائی شهرستان چابهار تا تهران 1456 کیلومتر و فاصله زمینی از طریق جاده ايرانشهر به كرمان 1961 کیلومتراست. فاصله بندر چابهار تا مرکزاستان 738 کیلومتر می باشد. این شهرستان دارای حدوداً 300 کیلومتر مرز آبی در دریای عمان می باشد. شرایط آب وهوایی همجواری منطقه آزاد چابهار با دریا، نزدیکی به مدارراس السرطان و قرار گرفتن درمسیر بادهای موسمی شبه قاره هند و جبهه‌های استوایی موجب گردیده است که دارای آب هوایی گرمسیری معتدل با رطوبت نسبی باشد. این منطقه گرمترین نقطه کشور درزمستان وخنک‌ترین بندر جنوبی ایران درتابستان می باشد. متوسط دمای حداکثر (در خرداد ماه) طی یک دوره 7 ساله31 درجه سانتی گراد ومتوسط دمای حداقل (دردمای ماه) 19 درجه سانتی گراد.ومتوسط دما درطول سال 26 درجه سانتی گرادمی باشد. حداقل رطوبت نسبی 60 درصد و متوسط رطوبت نسبی 70درصد گزارش شده است. متوسط بازندگی سالانه کمتر از 200 میلی متر در سال است که 64 درصد آن در زمستان می بارد. جاذبه هاي گردشگري • خليج چابهار: با جلوه‌های بي نظير طلوع و غروب خورشيد در دريا كه بدون شك زيباترين منظره طلوع و غروب كشور است. • ساحل صخره ای: در كناره‌های دريای عمان و در قسمت جنوبی شهرستان چابهار صخره‌های بزرگي در اثر پيشـروی آب دريا و فرسايش سنگهای رسـوبی به وجود آمده كه چشـم اندازی زيبا را تشكيـل داده است.ايـن بخـش از سـواحل را بخصوص در هنگام غـروب مي توان به عنوان يكي از ديـدني ترين سواحل جنوبي ايـران نام بـرد زيرا ديـواره‌های صخره‌ای و منـاظر دلنـشين ماننـد آكواريـومـی طبيعـی با انواع ماهی همـواره بينندگان را به شگفتی وا می دارد. • اسكله‌های شهيد كلانتری و شهيد بهشتی:بندر چابهار دارای ۲اسكله بزرگ با ظرفيت تخليه و بارگيری 15-20هزار تن • اسكله‌های ماهيگيری:در چابهار چندين اسكله صيادی وجود دارد كه 3 سكلـه صيادی تيس، رمين و بريس از بقيه ديدنـي تر هستند. اسكله تيس در داخــل محوطــه منطقــه آزاد و رميــن در 10 كيلـو مـتری و بريس در 60 كيلو متری چابهار قرار دارد تماشای لنجها و قايقهای ماهيگيری و صيادان دريا دل صيد هـای گونـاگون ماهی و شاه ميگوها كه از محصولات درياي منحصر به فرد منطقه است ديدني و خاطره انگيزند. • گل فشانها: در بيـــــــن دشت كهيـــر و تنگ و در 20 كيلو متـــری روستاي كهير در مسير جاده تنگ ـ گالـك به فاصله چند كيلو متــری سه تپــه كــوچك گل فشا ن به ارتفاع10-20 متر وجود دارد كه دو تـاي آنهـا هماننــــــد تپه بوده و از چندين سال پيش غيـــر فعـال شده اســت و سومی شكل يك آتشــفشان در حال حاضـــــر فعـال مي باشد. كه يــك پديــده منحصـــر به فرد طبيعی ميباشد و نظير آن فقط در 3 نقطه ديگر جهان گزارش شده است و همواره از دهانه آن گل سرد طوسی رنگی تراوش مي كند. • تالاب ليپار: در 15 كيلــــو متری شهر چابهار بعد ا‌‏‏‎ز روستاي رمين در مسير جاده‌ای ساحـلي گواتـر و در تنگه‌ای صخره‌های مشـرف به دره‌ای سبز و زيبا قرار دارد كه از بالای آن روستــای ليــپار در ميان سبزه زارها پيداست .در ميان دو كوه كه فاصــله چـــنداني با هم ندارند آب بندی ايجاد شده كه آبــهای سـرگردان اطراف را در خود جمع نموده است و به آبگيــــری به طول 14 كيلومتر تبديل شده است در اين آبگيــر چشم نواز انواع بوته ها و درختچه ها از نوع گز و كلير و چش با چشم انـدازی زيبا، منطقه‌ای بــكر بااكو سيستم خاصي را به وجود آورده است. پرندگانی چون چنگر، فلامينگو، كشيم، انواع حواصيـــــل، طاووس كن، باقرقره، تيهو، عقاب دشتی، خوتكا، منظره زايـــد الـوصفی را به وجـود آورده اند. • انجير معابد(لورـ لول) و به زبان محلی ها كرگ: درختاني بزرگ كه در نوار ساحلی چابهار مي رويند و در تمام اعضای آن شيره سـفيــــد رنــگی جريان دارد و از درختان تيره كائو چــــوئی بشمار مي آيند، تاج اين درخت بزرگ و پهـن و از انشـــعابات آن ريشه‌های نا بجا می رويد پوست درخت صاف و خاكستری، برگهايش بيضی شــــكل ساده و درشــت است، ميوه هايش نارنجی رنگ و به درشتی فندق و قابل خـــوردن است. عمـومـــا اين درختـان داراي قدمتی بالاي صد سال هستند و اكثرا در نزديكی زيارتگاه ها قرار دارند يا قبلا زيارتگاه بوده اند، در حــال حاضر در روستاهای رمين، تيس كوپان، ماشی، ليپار، كوپان سر و ... از اين درخت ها وجود دارد. • جنگل حرا، تيمر: در ناحيــــه ساحلي خليـــج گواتر به ويژه در خور باهو و در نزديكی محلی كه رودخانه باهــو كلات به دريای عمان مي ريزد، جنگلی بسيار زيبا و قابل توجه از گونه حرا پديدار می‌گردد. حرا درختــــچه‌ای است كه در مردابهای نواحی گرم كرانه‌های عربــستان، مصـــــر و جنــــــــوب ايــــــران از جمله شهـــــــرستان چابهار مي رويد. از مشخصات حرا اين است كه دانه اش بر روی درخــــت مادر رشد اوليه را طی كرده و سپس نهال جوان حاصل از درخت جدا شده و به مرداب مي افتــــــد برگــهای حرا با دوام است و ظاهر بيضوی شكل و منتهی به يك خامه باريك مي باشد، قسمت مورد اســـتفاده پوســته شاخه آن مي باشد، در حال حــــاضر اين جنـگل يكي از زيبـــــا ترين منظــــره‌هــــای مو جود در چابهار و منطقه گواتر مي باشد . • رودخانه باهو كلات: يكي از پر آبترين رودخانه‌های استان و عامل اصلی حيات و زندگی در جنوب بلوچستان بحساب مـــــی‌آيد. اين رودخانه آبهای مناطق وسيعی از صفحات جنوبی شهرستان ايرانشـــهر و شهرستان چابــــــهار را جمع آوری و به دريای عمان سرازير ميكند رودخانه باهوكلات در 90 كيلومتـــری شرق چابـــهـار به خليج گواتر دريای عمان سرازير ميشود. اين رودخانه بويژه به دليل زيستگاه تمســـاح ايرانــی از نـظرگردشگری اهميــت فراوانی دارد شرايـط و عوامل زيست محيطی در اين رودخانه در مقايســه با سايـراكو سيستمهای آبی از ثبات و پايداری كمتری برخوردار است به طــوری كه ميتــوان گفــت در اينجــا زيستگاه آبي به نوعی با زيستگاه خاكی در هم آميخته است. در مورد آبگير های كم عمق و موقـــت درامتداد سرتاسر رودخانه‌های اين منطقه نيز همين مطــالب صادق است در اين زيستــگاه ها كه گاه تاچندين ماه بدون آب باقی مي ماند جانورانی كه حيات آنها به آب وابسته است نيز به گونــه‌ای حــيرت انگيز خود را با شرايط محيطی وقف داده اند. • تمساح پوزه كوتاه: تمساح (كروكو ديل) پوزه كوتاه برجسته ترين موجــود حيات وحش منطقه چابـــهار است كه بطـــور طبيعی در اين منطقه زندگی ميكنند. زيستگاه اصلی اين تمساح كه به نام محلی گانـدو خوانده ميشـــود حدود 380هزار هكتار مســاحت دارد كه بخشـــی از آن در چابــهار و بخــش ديگر آن در شهرســتان ايرانشهر قرار دارد. بيشتر اين تمساح ها در بركه‌های ميان راســك و باهو كلات و باتلاقــهای دلــگان وكلاني متمركــــز هستند و اين تمســـاح تنـها تمســـاح ايـــران اســت كه داراي ارزش ملي و بيـــن المللی است طول اين جانور تا چهار مترو حدود نيمی از كل بدن آنرا دم قوی اين حيـــوان تشــــــكيل ميگردد. بزرگترين خزنده ايران بازماندهُ خزندگاني است كه حدود 265 ميليون سال پيـــش مي‌زيســــته‌اند و درطول 65 سال گذشته تغييرات اندكی يافته‌اند دارای پوزه‌ای پهن بـــــوده كه طرفيـــن فـــك بالايي 19 دندان و طرفين فك پاييني 15 دندان دارد و در قسمت پشت سر و در ناحيــه گردن دو جفــت صفحـات شاخی بزرگ ديده می‌شود داراي پاهای كوتاه بوده و پنج انگشت منتـهي به ناخنـــهای بلنـــد در پاهـای جلوئی و چهار انگشت منتهی به ناخنهای كوتاه تر در پاهای عقبی ديده می‌شود، رنگ عمــومی بدنــش زيتونی تا قهوه‌ای بوده و شكمی بدون فلس و به رنگ سفيد متمايل به زرد دارد. تمساح حيوانی بســـيارخجالتی، محتاط و ترسوست و به سختی مي توان آن را مشاهده نمود. در اين حال حيوانی باهــــــوش و زيرك است و به محض احساس خطر و با حضور مزاحم در آب فرو رفته و مخفی مي شــود ولی براي تنفس بايد سريعاٌ به سطح آب برگردد. غذايش را عموماٌ ماهيان، پرندگان و پســتانداران تشــكيل مـــی‌دهند و عموما شبها شكار می كند. • كوههای بدلند (Bad-Land) يا مريخی: كوههای بدلند نيز يكي از منـاظر بديع و سحرانگيزی هستند كه به موازات ســـاحل از منطقــهً كچــو تا طرفهای خليج گواتر كشيده شده‌اند و از پديده‌های ژئو مور فولوژی اين ناحيه هستند . آثار باستاني • ويرانه هاي تيس كوپان: موقعيت جغرافيايي: بخش مر كزي ـ دهستان كمبل سليمان ـ روستاي تيسكوپان خصوصيات: آثاري از ويرانه هاي قديمي در دره تيـسكوپان باقي است و اين دره از دره تيـس بزرگتـــــر است . • محوطه باستاني كنارك : موقعيت جغرافيايي: بخش كنارك ـ قسمت شمال غربي و جنوب شرقي كنارك خصوصيات: در محوطه شمـــال غربـــي ابزاري از دوران پارينه سنگي مياني بدســـت آمده كه در يــك سطح صاف به صورت پراكنده پخش شده‌اند و شبيه ابزار شمال غربي ايران و ابــزار لاديزي مي باشـنـــد و به آثار دوران پارينه سنگي شبيه هستند. در بخش جنوب شرقي ابزاري بدست آمده كه در كنار آنــــــها مقداري سفال ساده و منقوش مربوط به هزاره چهارم و اوايل هزاره سوم قبل از ميلاد ديده می‌شود. ويرانه هاي شهبازبند بر فراز كوه شهباز بند آثار حصاربند و پي بندهاي ساختمان و در بعضي از نكات آثار شهر نشيني و خانــه هاي مسكوني باقي مانده است. بنا بر بــاور بومي ها برفراز اين كوه بازهاي شــكاري شــاه تربيــت مــي‌شده‌اند . شيرك سنت در شمال و شمال شرقي دره تيس واقع گرديده و داراي اثر ديواري است كه از دیواری است که از پيروز گــت عظيــم تــر و قطورتر به نظر مي آيد و شايد شهرك يا آبادي كوچكي در دره تيس بوده است . ويرانه هاي شهبازبند بر فراز كوه شهبازبند آثار حصاربند و پي بند هاي ساختمان و در در بعضي از نكات آثار شهر نشيني و خانه هاي مسكوني باقي مانده است. بنا بر بـاور بومي ها بر فراز اين كوه بازهاي شــكاري شــاه تربيــت مــي‌شده‌اند . - فلعه تيس ( قلعه پرتغاليها) موقعيت جغرافيايي: بخش مركزي، 5 كيلومتري شـمال غربي چابهار، روستاي تيـس قدمت : دوران اسلامي شماره ثبت ملي :555 خصوصيات معماري: اين قلعه به ابعاد 26×54 متر ساخته شده است. عرض ساختمان بر پهنــه‌ي دماغـــه‌اي كه پانصد از آبخور دريا فاصله دارد در قسمت انتهاي دماغـــه واقـــع اســت در قســـمت شـــمال شرقي درب ورودي اصلي قرار دارد و داراي چهار گوشواره خلفي كه در پشت ديوارهاي هشــتي واقــع شده اند. هر كدام از آنها خود يك اطاقي است كه با پي هاي قطور ســاخته شـده انــد. و داراي ايوانـي است كه با دو پله با حدود يك متر ارتـفاع از سطح حياط قلعه بلنـدتر است، در ضلع شــمال شرقي آثـار اطاق هايي وجود دارند كه اكنون خراب شده اند. و هر كدام داراي يك اطاق بزرگ تر مشــرف به ايـوان اختصاصي هستند. طرز ساخت بنا (اطاقها و ايوانها) شبـيه به كاروانسراي شاه عباسي بيستـون اســت كــه در زمان شاه سليمان صفوي ساخته شده است. در سه طرف حياط حجــره هـا و اطاقــــهايي حجـره ها و اطاق هاي ضلع شمالي وجود دارند. در سمت ساحل درياي عمان آثار دو برج بــزرگ در طرفيـن ديده می‌شود. برج سمت راست كه در جنوب قرار دارد به صورت يك اطاق با يك ايوان و يك شاه نشــــين است كه بر روي هرمي مكعب مستطيل شكل پي سازي شده و يك برج با منار بر روي آن قرار گرفتـــــه و يك منار به ارتفاع 5/6متر باقي مانده است. مصالـــح بكار رفته در ســاخت قلعه، آجر، ســنگ و گچ مي باشند و آثاروتزئينات از آجر و سنگ در اطراف گلدسته هــاي باقي مــانده اند، ايــن منــاره بــراي ديدباني به كار مي رفته است. و چون بر همه خليج دهانه تيس اشراف كافي دارد و در ضمـن از فاصلــه زيادي در دريا ديده می‌شود . سبك ساخت و نوع مصالح بكار رفته مناره و گوشواره به سبك ســـلجوقي مي باشد. و تعميرات بعدي كه در اتاق ها و ايوانها انجام شده بيشتر سبك صفوي و سبك دوران قاجاريـه است و گوشه هاي حياط قلعه آثاري از آب انبارها ديده می‌شود كه از ســنگ و ســاروج و گچ ســاخته شده‌اند در بيــــرون ديوار بلند قلعه آثار چاهي وجود دارد كه در سنگ صخره كــنده شده و لبــه چاه بااستفاده از سنگ و ساروج محكم شده است در قسمت سقف قلعه چوبهايــــي بكار رفته است كه احتمالا از نقاط ديگر به اين محل آورده شده اند. تزئينات دور منار آجر چيني شبيــه سبك تزئينــات منــارهاي دوره سلجوقي مي باشند اگر چه از بيــــن رفته‌اند ولي نقــش هايي به خط عربي و خط كوفي از اثــر برجستگيها و گوديها مشـــخص می‌شود اندازه اطاق ها معمولا 4×3 متر يا كمـــتر است كه دور يــــا چهار طرف يك پهنه وسيع واقع شده‌اند . در كتاب باستانشناسي و تاريخ بلوچستان به نقل از سرتيپ مهدي خان مهــندس ايراني آمده است: ((در تيس بسيار قلعه خوبي است و يك سمت بدنه قلعه وصل به درياست، قدري ناتمامــي دارد كـــه بنُا و عمله در آن مشغول كارند. ديوار بزرگي از سمت دريا كشيده‌اند براي بار اندازي وغيـــره حصــن معتبري است واصل قلعه نو در روي تپه مرتفعي ساخته شده است .)) {سنه1282 هجري}(ش8) • قلعه پيروز گت: موقعيت جغرافيايي: بخش مركزي ـ5كيلومتري شمال غربي چابهار ـ روستاي تيس قدمت: اشكانيان و ساسا نيان اين قلعه بر فراز تپه اي در وسط دره تيس واقع است. ارتفـاع تپه از ارتفاع دو رشتـــه كوه اطراف تپـه بيشتر نيست. بلندي اين محل تقريبا‏ّ 5/1 تا 4 برابر ارتفـــــاعات اطراف در محـــل روستــاي تيس مي باشد. تپه از تخته سنگ هايي از جنس رسوبي و آهكي تشكيل شده است. آثاري از زراعت و آباداني در اطـراف تپـه پيروز گت ديده می‌شود راه ورود به تپه سخت و پر خطر است. در قسمت پايين تپه و در اطـــراف آن آثاري از ديوارهاي سنگي بزرگ و قلوه سنگ و ساروج با قدمت خيلي زياد ديده می‌شود. قســـمتهايي از ديوارها كه باقي مانده‌اند ضخامتي 5/2 تا 4 مترو ارتفاع آن در بعضي نقاط به 12 متـر مي رسد. بيــن ديوارهاي اصلي اطراف تپه ديوارهايي با ضخامت كمـــتـر به موازات ديوار اصـــلي ديده ميــشود كه از يكديگر 8 متر فاصله دارند و 200 متر طول دارند. بين دو ديوار آثاري از برجهاي قلعه نمايان است و هر نقطه از تپه براي تاسيسات خاصي مانند كشيـــــك خانه، قراول خانه و حفاظت قلعه اختــصاص داشته است و تنها اثري كه از آن به جا مانده است سنگ و ديوار شكسته، ملاط، ساروج، گچ، خــــرده هاي سفالي و پي هاي بنائي مي باشند. علاوه بر اين ديوارهاي بزرگ وضخيـم قلعه اثـــر خندقــي بـه عـرض3 متر و عمق متفاوت قبل از ديوار اصلي ديده می‌شود. در اطراف دژ آثاري از آب انبارها نــمايان اســت زيربناي قلعه حدود 800 متر، طول و عرض آن با توجه به وضع طبيعــي زميـن متغيــر اســت و تقريبــاً بيضي شكل مي باشد . آثارهايي از برجها در ضلع شمالي و جنوبي ديده می‌شود. در قسمت ضلع شمالي دو اطاق كـــوچــــك در اندازه هاي 3×2 متر به منظور ديدباني روي يك گوشواره زمين مانند دو طبقه واقع شده اند. وبلنـــــد ترين قسمت دژ و برج بر روي همين گوشواره است و بر اطراف اشراف دارد. در گوشـــه هـاي شــرقي و غربي در مركز حياط قلعه آثاري از سكو هاي بلند كه از سنگ تراشيده ســـاخته شــده انــد مشــــهود است وقسمت هايي كه باقي مانده‌اند نماينگر محلي براي اجتماع، عبادت يا نشستن اهــل قلعــه در يـك مجلس بودهاست. سنگ هاي بكار رفته در بنا ها غير آهكي هستند كه نقاط ديگري به اينجـا آورده شــده‌اند زيرا جنس خود تپه آهكي و سيليسي مي باشد. اين بنا با توجه به آثار باقي مـــانده مشــابه بنـا هــاي دوره پارتي (اشكاني) است و نام پيروز ساساني به اين احتمال قوت مي بخشد . • قلعه بلوچ گت: موقعيت جغرافيايي: بخش مركزي ـ 5 كيلو متري شمال غربي ـ روستاي تيس اين قلعه بر بالاي كوهي مرتفع قرار گرفته است آثار ديوار قلعه و يك برج ديد بـــاني از آن بــــر جــاي مانده است بقاياي دو مقبره هرمي شكل برجسته كه با سنگ و ساروج بنا گرديده‌اند و از نــــوع مقـــابـر اسلامي مي باشند ديده می‌شود. همچنيـن آثاري از حصار و باروي قلعه در پيرامون محوطــــه اصلــــي و اطراف دژ فوقاني نيز باقي است، چندين چاه به منظور تامين آب مورد نياز در صخره حفـــر شده انــد. در روي قلعه آب انبارهايي از سنگ و سا روج و گچ در درون صخره تعبيــه شـده است كـه بــا وســايل وابزاري آب مورد نيـــاز را از پاي قلعه كشيده و به داخل آب انبارهاي بالا رسانيده اند. اين آب انبارهـــا در موقع ضروري آب مورد نياز داخل قلعه را تأمين مي كرده اند. ايــن قلعـــه داراي يــك موقعيـــــت ممتــازي بوده كه آب رساني، ديد كافي به دريا و دور بودن آن از دسترس مهاجمان از خصوصيــــات آن بوده اند. • قلعه انو شيروان سنگان: موقعيت جغرافيايي: شهرستان چابهار ـ بخش دشتياري ـدهستان باهو كلات ـ 2 كيلو متـــري روســـتاي سنگان قدمت: 300 سال اين قلعه در 2 كيلو متري روستاي سنگان در دهستان باهو كلات بر فــراز كوهــي قــرار گرفتــه اســت ،نوشيروان خان از قوم گيچكي ساكن در گيچ حدود 311 سال پيـــش بـه بـاهــو كلات مـــهاجرت كـرده و قلعه را ساخته است . • قلعه باتل: موقعيت جغرافيايي: شهرستان چابهار ـ دبستان پلان ـ روستاي گتيگ خصوصيات معماري : اين قلعه بر روي تپه خاكي قرار دارد لايه هاي سنگ عظيمي بر روي تپه نـمـــايــان است كه با فرسايش خاك زد آنها خالي شده است، آثاري از قبيـل فسيـل حيوانــات و صدفـــهاي دريايي در محل ديده می‌شود كه بيانگر اين است درساليان كهن اين ناحيه جزئي از دريا بوده اســت در قســـمت بالاي كوه باره هايي از ظروف سفالي جلب نظر ميكند، آثاري از برج و بارو ها ديـــده مي شـود كــه بــه مرور زمان به كلي تخريب شده‌اند كه تنها خرابه اي از آن باقي مانده است. در محل آثاري از يك چاه به قـطر يك متـــرو سي سانتيـــمتر و به شكل دايره در دل كوه كنده شده است • پيل بند: موقعيت جغرافيايي: بخش مركزي ـ 5 كيلو متري شمال غربي ـ روستاي تيس بر روي رشته كوه فيل بند كه در مقابل شهبــازبنـد واقع است، پس از ويرانه هاي شــهر ســنج كميلي، آثار بارويي كه چندين كيلومــتر طول دارد دره را از غــرب به شــرق در برگرفته وجود دارد ايــن ديــوار عظيم با سنگ گچ و ساروج ساخته شده است در خصوص وجه تسميه آن مردمي محلي بر اين بـــــاورند كه بر فراز سطح نزديك خط الراس اين رشته كوه محل نگهداري فيل هاي شــاه بــوده و فيـــل بـانـان در آن جا فيل تربيت مي كرده‌اند در حال حاضر در طول رشته كوه فيل بند آثار پــــــي ها، بند ها و حفــره ها و چا ههايي وجود دارد كه احتمال مي رود شهر قديمي تيس، تأسيسات ساختماني، بازرگاني، شهري، انبارها و سراهاي مشهورش در قسمت قديمي و بر فراز ارتفاعات سراسري دره تيــس قرار داشـــته و دره تيس محل زراعت و دامنه آن محل دفن اموات بوده است. گورستان هاي تاريخي • مقابر جناني گچ: موقعيت جغرافيايي: شهرستان چابهار ـ بخش مركزي ـ روستاي تيس جناني كچ در دامنه كوه پيـــل بند در جنــوب دره تيس واقع است .(جناني كچ محلي اســت كه بنــــا بر باور مردم محل سكونت جن ها بوده است ) مقــابر جناني كچ در يك ســـرازيري ملايم قرار دارند ايـــن مقابر با مقابر سيراف بوشهر شبيه هستند. با اين تفاوت كه تعداد قبر ها كمتر و جهت آن ها تقــريباُ شمالي جنوبي يا شـمال شرقي جنوب غربي است. در ميان قبر ها چند قبر ايستاده بچشم مي خورد و يك مقبـــره پلكاني با سرپوش صندوقچه اي از سنگ وگچ بصورت نيمه سالم بدون لوحـــــه و تزئـــينات خـــارجي وجود دارد كه به نظر مي رسد از دوران اسلامي ياجديد باشـــد. و تقريبـــاً حدود 200 قبر كــــــهن درمحوطه قديمي آن وجود دارد . • محوطه باستاني دمب كوه: در حدود 90 كيلومتري شمال خاوري چابهار ـ در بخش دشتياري در فاصــله 5/2 كيلومتـــري روستـــاي بلور مچي در ناحيه باهوكلات قرار گرفته است . در اين محوطه باســـــتاني حدود 4500 تا 5000 تدفين تخميــــن زده می‌شود كه اين قبــــور به شكل اطاقكهايي به اندازه هاي 1×1 و 2×5/1 و 2×2 متر بنا گرديده‌اند . • گورستان تپه نهادي: موقعيت جغرافيايي: بخش مركزي، 5كيلو متري چابهار ـ روستاي تيس قدمت : قبل از اسلام ـ دوران اسلامي مشخصات : در دامنه كوه فيل بند ودر جنوب تيـس در يك زمين با شيــب ملايم قرار دارد، تعــــداد اين قبرها زياد نيست ولي سه مقبره در كنار هم قرار دارند كه دو قبر بزرگ در دو طرف و يك قبـــر كوچــك در ميان آنها واقع شده است. جهت آنها شمالي جنوبي و شيــب آنـها رو به شمـال است، بنا بر ايـــن سرمرده ها در جهت جنوبي ـ شمالي واقع مي باشد هر سه قبر در سنگ كنــــده شده اند. احتمـــــالاُ ايــن مقابر متعلق به اعضاي يك خانواده هستند كه در يك حادثه از بين رفته انـــد چنيــن مقابري بصـــــورت خانوادگي و دسته جمعي در قبرستانهاي كارتار در لبنان ديده شده است . • گورستان قديمي دشتياري: موقعيت جغرافيايي: شهرستان چابهار ـ بخش دشتياري قدمت : پيش از تاريخ دوره آهن كا وشگر : اشتين در 1932 ميلادي خصوصيات : قبور شناسايي شده در اين منطقه داراي نوعي سفال خشن قرمز يا خـــــــودي با روكش سفيد هستند كه بعضي از آنها آثاري از قبيل مانده هاي غذا و يا آثار سنگي و فلزي ديگر مشاهده شــــده است و تعداد اين قبور به 3000 قبر مي رسد . • غارهاي بان مسيتي تيس : موقعيت جغرافيايي: بخش مركزي ـ 5 كيلو متري شمال غربي ـ روستاي تيس در دامنه كوه شهبازبند. يك غار طبيعي و دو غار مصنوعي در كنار هم قرار دارند مجمـــوعه اين غارهــــا را مردم محل بنام بان مسيتي مي شناسند. غار اول طبيعي و بصورت نيم دايــره اســـت و با استفــــاده از روش تراشكاري داخل غار و دهانهً آن توسعه پيدا كرده است يك مقبره كوچك از گچ به صـــــــورت دوسطح افقي كه بر روي يكديگر قرار دارند وفاقد آثاري از قبيل سنگ نوشته، خط و لوحه در عمـــــق يك متر از سطح غار ديده می‌شود كه در گرد آن يك فضاي كوچك وجود دارد. از سطح غار تا مقبــــــره به اندازه يك پله گودي دارد. مكعبي از سنگ و گچ بر فراز مقبره ساخته شده كه زير بناي يك گنبــــــــــدكوچك است بدنه هاي اطراف اين مكعب را با گچ برنگ سفيد در آورده انــــــد در ورودي مقبره رو بــه دره تيس و به موازات دهانه ورودي غار واقع شده است. سطح مقبره در اندازه 8/0×1/3×8/1 متر اســــت برروي ديواره هاي مكعب مقبره گچكاري و با جوهر قرمز وبنفش خطوط و علاماتي نقش گرديــــــده كه شبيه به خط گجراتي و هندي هستند. طول و عرض غار 180×240 متر و ارتفاع آن نيز 240 مــتر اســـت يك غار مصنوعي سمت راست غار طبيعي به فاصله هفت قدم قرار دارد كه آثار تراش به خوبــــــي در آن آشكار است. دهانه آن هشتاد سانتيمتر ارتفاع دارد و سقف آن كوتاه است و اكنون به علـــــت خرابـــــي يك آدم متوسط به زحمت در آن بطور خميده مي تواند بايستد و در انتها مسدود است و احتمــــــال دارد حفره ها يا روزنه هايي طبيعي يا مصنوعي در قسمت انحناء خلفي كوه اين غار را با غار ســـوم وصـــــل كرده باشد يا به چاه هاي زير زميني كه محلي براي دفن اموت در معابد قديمي است برساند و ســـــكويي كه از سنگ وگچ ساخته شده است ديده می‌شود كه دهانه ورودي آن 80 ســانتيمتر و ســــقفي كوتــــاه دارد. به فاصله 50 متر در سمت چپ غار اصلي، غار سوم كه طول دهانه قوسي آن حــــدود 20 مـــــتر است قرار دارد ظاهرا اين غار ها جزو يك واحد تاسيساتي ساختماني بوده و به منزلــه هجـــــره هــــا و توقفگاههاي معبد يا پرستشگاهي بوده و در سطح زمين تا ورود به دهانه غار، پله كاني وجــود داشــــــته كه آثار آن باقي است . • گودانگريز يا گودال انگليس: موقعيت جغرافيايي: بخش مركزي ـ 5 كيلومتري شمال غربي ـ روستاي تيس در دامنه كوه فيل بند در جنوب دره تيس قرار دارد مــــردم بومـــــي نقل مي كنند كه در اواخــــر دوره قاجاريه و در اوايل دوره پهلوي انگليسيها به كمك تعداد كثيري از كارگران بــلوچ در اين محـــل اقـــدام به حفاري نموده و مقاديري سفال، اشياء برنزي، آهني و سنگي پيدا كرده و غارت نموده‌اند . سيد غلامرسول قبره سيد غلامرسول موقعيت جغرافيايي: بخش مركزي ـ 5كيلومتري شمال غربي چابهار شماره ثبت ملي : 1559/3 قدمت : 465 ه. ق مقبره اي با ديواره هاي سفيد رنگ به سبك معماري هندي كه دروازه ورودي آن در ضلع غربي بنــا واقــع گرديده است پس از درب ورودي صحن بزرگ حياط مشاهده می‌شود امام زاده در ضلع غربي حيــــــاط واقع گرديده است. بر پيشاني ورودي بنا تزئينات نقاشي الوان با طرحهاي نقوش سـتـــاره هاي مشــــبك وجود دارد. ظاهرا نماي دور تا دور داخل ساختمان داراي نقاشيهاي جالبي بوده است كلمـات لا اله الا الله، يا محمد و يا علي و ... نقاشي از گل در ديوارها جلب توجه مي كند و فرم آن طوري است كــه نشــــان مي دهد اين اثر در روزگار سلجوقي احداث شده و در دوره صفويه نيز طرح هــاي نقاشي بــا اصــالـــت خاصي بر روي ديوارها تعبيه گرديده است. مقابل آرامگاه صفحه اي به ارتفاع يك مــــــتر و چـــهار پله قرار دارد كه بر روي آن مقبره واقع شده است. در قسمت شرقي صفحه آرامگاه (مقبره) يك پيشــــــخوان باسقف تير هاي چوبي و حصيري و چند ستون چوبي است. كه با پنج پله به حيــــاط متـــصل می‌شود. پيشخوان قدمت چنداني ندارد، ساقه گنبد استوانه اي است و سقف گنبد از درون با گچ سفيـــد شـــــده و بنا كاملاُ يك بناي خاص ايراني و از معماري سلجوقي الهام گرفته است. مقبره در ميــــان بنــا واقــــع گرديده و بر روي آن يك صندوقچه و بالاي آن يك جعبه چوبين با تزئينات مختلف هندســي قــرار دارد، قبرستان در جانب شرق بنا قرار دارد. شرح زندگي سيد غلامرسول در خصوص شرح حال ايشان روايات مختلفي نقل شده كه به آن ها اشاره می‌شود : نام اصلي ايشـــــــان سيد نا محمد و مردي صالح، شيعه مذهب بوده و در گذ شته مورد توجه مسلمانان هنـــــدي بوده و ايــن توجه باعث شده كه بنا در دوره هاي بعدي تحت تاثير معماري هندي قرار گيرد طبـــــق روايات سيـــدنا محمد مسلمان هند بوده است و در سفري به چا بهار تصميم داشته كه زن چابهاري اختيـــار كنـــــد براي تدارك چنين منظوري مشغول می‌شود. اما در شب عروسي دچار كسالت مي گردد بطوريكه در بســــــتر مرگ مي افتد و چون مورد توجه مردم بوده و در دم مرگ به آن ها وصيــت مي كنـد كه پـــس از مــرگ سوگواري نكنند و در عوض مدت 10 شبانه روز بر سر قبرش شادي كنند تا روحش شاد شود . اين مراسم هر ساله از 15 ذي القاعده به مدت 10 روز بر پا مي گردد و در اين مراســـم عــده زيـــادي از اهالي چابهار و مناطق همجوار شركت مي كردند (در حال حاضر چنين مراسمي بر گزار نميشود ) . در مراسم جشن و پاي كوبي مردم چابهار و خصوصا بوميان آفريقايي (سياهپوســتان) در صبــــــــح روز اول و دوم حياط آرامگاه به وسيله زنان جارو زده می‌شود و مرد ها با لباس پاكيزه به فراهم كردن بســــاط جشن مي پرداختند، وهنگامي كه آفتاب طلوع ميكرد ساز و دهل مينواختنـــــد، قــــوالان پاكستـــاني، رقاصان هنـــدي و خوانندگان سياه و مهمان نوازان بلوچ به هر طريقي در اين شادي خدمت ميـــكردند و اين مراسم به مدت 10 روز در 3 نوبت صبح، عصر و شامگاه اجرا ميشد. زنان مسن به داخل آرامگاه ميرفتند تا شفا دردمندان و نيــات ديگران را بخواهند در حالي كـــه در ايـــن زمان مردان در بيرون محوطه پيشخوان به ساز و دهل مشغول بودنــــد و چنــــد زن جوان به رقصيـــدن ميپرداختند و زنان مسن در داخل حـــرم به دعا مشغول ميشدند و شفـــــا ميافتند و پس از10 روز حــرم را ترك ميكردند. تا سال ديگر در مراسم جشن عروسي سيدغلامرسول شركت كنند. و در كتاب فرهنگ مردم بلوچ نوشته عبدالله ناصري آمده است : ((در مورد صاحب مزار دو عقيده وجود دارد يكي آنكه معتقدند اين مزار از آن عارف وارستـــه و مـــــرد حقي است به نام سيد عبدالرسول و اين زيارتگاه مردم شيعه چابهار است و افراد غيــــــر شــــيعه هم از شيعه هاي اين سرزمين پيروي ميكنند. بعضي ديگر عقيده دارند اين مزار يك (لــوطي) اســـت مطـــرب هاي دوره گرد را لوطي مينامند . ولي گويند صاحب اين مقبره شب عروسيش فوت نموده و هر ســــاله معتـــــقديـــن به او در ســالروز مرگش كه در روز آخر ماه ذي القاعده به مدت 7 روز با ساز و دهل و آوازخوانــــي و رقـــــــص و پاي كوبي ميكنند. اين مراسم به دو جهت انجام ميشود. يكي اين كه لوطي فوت شده چون عمـــــــرش را به مطربي و شاد كردن مردم گذرانده وصيت كرده كه بعد از مرگش نيز در كنــار مــــزارش رقــــص و پاي كوبي و در حقيقت مراسم شادي بر پا شود. و خواسته است تأثير وجود خود را در شــــادماني مــــــردم بعد از مرگش نيز حفظ كند. ديگر اينكه اين شخص كه در شب عروسيش فوت كرده بسيار مجـــــرب و مورد توجه افراد طائفه اش بوده و چون عروسي نافرجامي داشـــــته و حســـرت بــگور بــــرده است. دوستدارانش هر ساله در سالروز مرگش براي او جشن عروسـي ميگيــــرنـــد و ياد عروســـي او را زنده ميدارند. البته چون پيروان صاحب مزار شيعه مذهب هستند در ماه محرم نيـز مراسم ســـوگواري و روضه خواني در اين مقبره بر پا ميشود . قدم گاه خضر موقعيت جغرافيايي : شهرستان چابهار ـ بخش مركزي ـ جنوب غربي چابهار در جنوب غربي چابهار در محلي بنام سپوزه واقع گرديده است. خواجه خضر از مشايخ مورد احـــــترام بوميها بوده و وي مقبره اي ندارد زيرا مردم بر اين باورند كه او زنده و پاسدار لنج ها و قايقهايــــــشان مــــي باشــــد درقديم مراسم خاصي در اين قدمگاه بر پا مي شد، مردم قرباني و يا خرما و حلوا به مكان مورد نظـــــــر و در بين افراد تقسيم مي كردند . • ساختمان قديمي تلگرافخانه چابهار : موقعيت جغرافيايي : شهرستان چابهار ـ بخش مركزي ـ خيابان مولوي اين ساختمان در سال 1281 ه. ق به وسيله انگليسها ساخته شده است از قديمـــي ترين ساختمـــان هاي سنگي موجود در شهر چابهار است كه به منظور رونق دريا نوردي، تجارت و ايجاد ارتبــــاط با هنـــد ، گواتر، چابهار، جاسك، بندر عباس توسط مجريان خط تلگراف انگليــــس در دو طبقه ســـــاخته شده است . • چاه باستاني پلان : موقعيت جغرافيايي : شهرستان چابهار ـ بخش پلان ـ روستاي پلان قدمت : دوره هخامنشي (سلطنت كوروش) خصوصيات : چاه باستاني روستاي پلان با آجر ساخته شده است . • چاه باستاني تيس كوپان: موقعيت جغرافيايي: بخش مركزي ـ دهستان كمبل سليمان ـ روستاي تيس كوپان خصوصيات : اين چاه در ارتفاعات شرقي ـ غريي تيس كوپان قرار دارد كه در كوه تراشيـــده شــــــــده است و به شكل مربع در اندازه هاي 5/1 در 5/1 متر احداث شده است . • سد هاي تيس : موقعيت جغرافيايي: بخش مركزي ـ 5 كيلومتري شمال غربي ـ روستاي تيس مشخصات : سدهاي تيس در دو طرف دماغه قراردارند كه قلعه تيس بر روي آن واقع اســــت آثار ايــــن سد ها به ارتفاع 20 سانتيمتر باقي است ودر ساخت آنها از سنگهاي تراشيده شده و سنگهاي دريايي تيــــز وبلند ملات ساروج استفاده شده است تقريباُ اين سد ها هشت متر ارتفاع داشته‌اند كه 6/4 متـــــــر آن به مرور زمان در زير ماسه هاي ساحلي مدفون شده است. انتهاي يكي از آنها به كوه پيل بند و ديگـــــري به كوه شهباز بند منتهي مي شده كه به عنوان مانعي از هدر رفتن آب شيرين ناشي از باران جلوگيري مــــــي‌كرده‌اند.

آ